1/22/2008

Истамбулдан эсдалик

Бу блогни Истамбулдаги Отатурк аэропортидан ўзимга эсдалик сифатида ёзяпман. Бундай имконият ҳар куни ҳам пайдо бўлмайди. Балки бундан буён бепул WLAN бор аэропортдан блог ёзиш адатига ўрганаман.

Тошкентга самолёт тахминан икки соатдан кейин учади. Атрофимда бир-иккита ўзбекзабон кишилар бор. Қизиғи шундаки, уларнинг биттаси ҳам ёнидаги узун соч, кўзойнакли ва лаптопда ишлаётган йигит ҳам ўзбеклигини билмайди.

10/16/2007

Mandriva Linux тизимини ўрнатиш учун қўлланма

Линукс (Linux) билан танишни енгилаштириш мақсадида ўзбекзабон фойдаланувчиларга мен Mandriva Linux тизимини ўрнатиш бўйича қўлланма ёзган эдим. Биринчи қўлланмани уч йил аввал Mandrakelinux 10.1 учун ёзганман, у вақтда Mandriva ҳали Mandrake эди. Қўлланма фойдаланувчига тушунарли бўлиши учун унда иложи борича оддий тил ишлатилган. Бундан ташқари, ўрнатиш кетма-кетлиги экранда кўринадиган расмлар ёрдамида кўрсатилган.

Биринчи қўлланма SGML/XML ёрдамида ёзилган. Бунинг қулайлиги - матнни бир марта ёзиб уни турли шаклларга ўзгартириш. Масалан SGML/XML кўринишда ёзилган ҳужжатни PDF, HTML, RTF ҳужжатларга айлантириш мумкин. Аммо, қўлланмада Юникод ишлатилгани учун уни PDF'га айлантириб бўлмади. Бу дегани қўлланмани қоғозга босиб чиқиб ноқулай эди. Бу муаммони ечиш мақсадида мен қўлланмани SGML/XML'дан Latex'га айлантирдим. Натижада, pdflatex ёрдамида Latex-ҳужжатидан менга керак бўлган PDF-ҳужжатга айлантириш имконияти пайдо бўлди.

Қўлланмани ёзиш битта марказда (SVN) бажарилади. Latex-ҳужжати бу оддий матн файли. Матн файллар билан ишлаш жуда осон чунки бу учун махсус дастур ёки малака керак эмас. SVN ва матн файлни бирлаштирса жуда қулай ишлаш муҳитини яратиш мумкин. Масалан floss-uz-l10n лойиҳаси учун SVN'ни мен шундай ташкил этганманки, унга ўзгариш киритилса ўзгариш ҳақида floss-uz-l10n-commit гуруҳига хабар жўнатилади. У хабарда ким, қачон, қайси файлга ва қандай ўзгартириш киритгани ҳақида маълумот мавжуд. Агар киритилган ўзгариш ҳақида кимда савол туғилса, уни ўша заҳоти муҳокама қилиш мумкин.

Mandriva Linux 2007 тизимидан бошлаб Беҳзод Саидов қўлланмага ҳисса қўшиб келяпти. Беҳзоднинг ёрдами билан мана иккита қўлланмани тугатдик. Қўлланмани floss-uz-l10n лойиҳасининг ёзиб олиш саҳифасидан ёзиб олиш мумкин. Mandriva Linux 2007 тизими учун қўлланма тахминан 100 марта ёзиб олинган. Қўлланманинг охиргиси Mandriva Linux 2007 Spring учун. Унинг ёрдамида яқинда чиққан Mandriva Linux 2008.0 тизимини ҳам ҳеч қандай қийинчиликсиз ўрнатса бўлади.


Қўлланма А4 вараққа мўлжалланган. Уни Линуксда A5 китобга қуйидагича айлантириш мумкин.

$ pdftops -paper A4 mandriva-2007.1-install.pdf
$ psbook -q mandriva-2007.1-install.ps | psnup -q -2 > tmp.ps
$ ps2ps -sPAPERSIZE=a4 tmp.ps book.ps
$ ps2pdfpress -sPAPERSIZE=a4 book.ps

Натижада, бетлари китоб учун тартибланган book.pdf пайдо бўлади. Уни А4 вараққа икки томонлама чиқариб варақларни ўртадан иккига қатласа, қулай китобча бўлади. Буни замонавий Линуксда CUPS ёрдамида қуйидагича бажарса бўлади.

$ lpr -o sides=two-sided-short-edge book.pdf

10/14/2007

Замонавий Насриддин Афанди

Бир куни Афанди шоҳнинг олдига бориб эшагида ўқиш қобилияти борлиги ҳақида айтибди. Шоҳ унга ишонмай, эшакнинг ўқиш қобилиятини кўрсатишни сўрабди. Афанди китобни ерга қўйибди. Китобни кўрган эшак ҳамишагидек унинг бетлари орасида буғдой бўлса керак деб китобни тумшуғи билан "варақлаб" бошлабди. Бир оздан сўнг, ҳеч қандай буғдой тополмай эшак ҳанграб бошлабди.

Буни кўрган шоҳ оғзини очиб ҳайрон бўлибди. Афанди - "Кўриб турганингиздек, эшак ҳали ўзимизни тилида ўқиёлмайди, аммо бунинг ҳам иложи бор" дебди. Шоҳ сўрабди - "Бу учун нима қилиш керак?". Афанди эса - "Менга бир тўла хум тилла ва беш йил вақт беринг мен эшакни одам тилида ўқишга ўргатаман" деб жавоб берибди. Шоҳ - "Агар мени алдасанг, бошингдан айриласан" деб рози бўлибди.

Афанди тиллани олиб уйига келибди. Уйда бўлиб ўтган воқеани хотинига айтиб берибди. Хотини эса - "Вой шўрим! Нима қилиб қўйдингиз?! Ахир, ахмоққа ҳам маълумки эшакни юз йилда ҳам ўқишга ўргатиб бўлмайди" деб вой-дод уриб бошлабди. Афанди - "Хотин, ўзингни бос. Ваҳима қилма. Беш йил ўтгунча ё шоҳ ё эшак ўлади" деб кулиб қўйибди.

Бир йил аввал Ўзбекистон алоқа ва ахборотлаштириш агентлигида ўзбекча Линукс ОТнинг тақдимоти бўлиб ўтгани ҳақида эълон қилинган эди. Мен ҳам у ҳақида ёзган эдим. Аммо бир оздан сўнг, у ҳали тайёр эмаслиги учун чиқмаслиги маълум бўлди. Юқоридаги эълонга мана бир йил ҳам бўлди. Агар ўзбекча Линукс шунгача тайёр бўлмаган бўлса, унда тақдимотда нима намойиш қилинган экан?

Менимча юқоридаги иккита воқеалар бир-бирисига жуда ўхшайди. Шундай эмасми? Иккинчи воқеада Афанди кимлиги маълум. Мени қизиқтираётган нарса - шоҳ ким экан?

10/08/2007

Firefox 2 ўзбек тилида

Яқинда мен Firefox 2 дастурини ўзбекчалаштиришни бошладим. Биринчи ўринда мен асосий менюларда кўринадиган хабарларни таржима қилиб чиқдим. Кундалик ишда кўринадиган хабарларнинг асосий қисми тайёр бўлди. Ўзбекча таржималар кенгайтма (extension) сифатида тарқатилади. Таржима кирил ёзувида ёзилган ўзбек тилида бажарилади. Яқин орада, кирил ёзувини лотин ёзувига айлантирадиган воситадаги камчиликлар тузатилганидан сўнг Firefox 2 учун лотин ёзувида ёзиладиган ўзбек таржималар ҳам бўлади.

Мен floss-uz-l10n лойиҳадаги Wiki'га ўзбекча таржималар ҳақида маълумот қўшиб ҳам қўйдим. У ерда таржималарни ўрнатиш бўйича ҳам ёзилган. Таржималар учун биринчи янгиланишни ҳам чиқардим. Фойдаланувчилар хабар беришича уларни қўллашда муаммо пайдо бўлмаган. Қуйидаги расмда кўриб турганингиздек, ўзбек тили қўшимчаси Windows ОТда ҳам ишлайди.


"Firefox 2 ўзбекчага таржима қилинди" деб эълон қилиб юриганларга пашшадан фил қилманглар демоқчиман. Биринчидан, бу ҳали қисман тугатилган ишнинг натижаси. Рақамлар билан гапирсам, ҳамма хабарлардан ҳали тахминан 14 фоизи таржима қилинди. Иккинчидан, бу иш билан деярли бир ўзим шуғулланяпман. Бўш вақтим жуда чегараланганини ҳисобга олганда, мен бу ишни ҳеч қачон бир ўзим тугатолмайман. Бундан ташқари, бундай мақсадим ҳам йўқ. Ҳаётимда floss-uz-l10n лойиҳасидан кўра бошқа муҳим ва қизиқарли ишлар ҳам бор, бўш вақтимни ҳам фақат floss-uz-l10n лойиҳасига бағишлашни ҳам ҳеч истамайман. Қисқаси, қуруқ "Firefox 2 ўзбекчага таржима қилинди" деб эълон қилишдан кўра "у қисман таржима қилинди ва ишни давом этиш учун ҳисса қўшувчилар керак" деб ёзинглар. Қизиқадиганлар Firefox'ни таржима қилиш ҳаракатига қўшилиб таржима қилиб бошламаса, бу лойиҳа ҳеч қачон якунига етмай аста-секин йўқолиб кетади.

9/19/2007

Mandriva Linux 2008.0 ... нима келяпти?

Яқинда мен компьютеримдаги ҳозиргача ишлатиб юриган Mandriva Linux 2007 Spring тизимимни Cooker'га янгиладим. Cooker - кейинги расмий Mandriva Linux чиқишидан аввал иш олиб бориладиган тизим. Янгилашни учта буйруқ билан бажардим - Cooker ва PLF тўпламларини қўшдим ва 'urpmi --auto-select' буйруғини бажардим.


Яқинда чиқадиган Mandriva Linux 2008.0 тизимидаги ўзгаришлар ҳақида ёзиш учун афсуски вақтим йўқ. Аммо бир нарсани айтиб ўтмоқчиман - янги меню. Уни қуйидаги расмда кўриш мумкин. Ундан фойдаланиш учун 'Меню' тугмасини сичқончанинг ўнг тугмаси билан босинг ва пайдо бўлган менюдан 'Янги менюдан фойдаланиш' бандини танланг, холос.



Қўшимча: 22.09.2007
Mandriva Linux 2008.0 RC2 чиққанлиги ҳақида эълон қилинди. Тузиш режасига қараганда бу, расмий Mandriva Linux 2008.0 чиқишидан аввал, охирги RC бўлиши керак.

9/10/2007

Dr.

Ўтган ҳафта шанба куни ниҳоят илмий ишимни ҳимоя қилдим. Институтдаги одатга кўра, менга мос келадиган бошкийим кийизишди ва мени аравачада профессорим бино бўйлаб айлантириб чиқди.



Ҳамкасб ва ўртоқларим менга исмим ёзилган Вердер Бремен футбол кийимини совға қилишди.

7/02/2007

Python китоб


Бир-икки ой олдин Python дастурлаш тилини ўрганиш мақсадида Amazon'дан Core Python Programming китобини сотиб олдим. Китоб оддий ва тушунарли тилда ёзилган. У бир оз "семиз" - 1000 бет атрофида. Python тилини ўрганаман деган кишиларга уни фақат тавсия қилишим мумкин. Албатта, "оддий тил" деганим китобни истаган киши ўқиб дастурлашни ўрганади дегани эмас. Уни тушуниш учун ўқувчи камида дастурлаш асослари билан таниш бўлиши шарт.

Python'ни ўрганиш йўлида биринчи қадам сифатида кичкина дастур туздим. Унинг ёрдами билан кирил ёзувида ёзилган ўзбек тилидаги матн файлни (UTF-8) лотин ёзувига айлантириш мумкин. У аллақачон яхши ишлайди, аммо ҳали бир-иккита камчилик бор. Уларни ечиб яқин орада кирил ёзувидаги ўзбекча KDE/GNOME/Mandriva/OpenOffice таржималар лотинчага айлантирилади.